Актывізм
Сёння рэйвы ва Украіне — гэта не толькі музыка і танцы. Гэта — збор сродкаў для арміі, гэта — памяць пра загінулых, гэта — спроба захаваць свабоду ў краіне, дзе вайна адбірае літаральна ўсё.
Рэйвы ператварыліся ў форму супраціву, у культурны рух, што аб’ядноўвае тых, хто не хоча здавацца.
Мы паразмаўлялі з Хрысцінай і Сяргеем — людзьмі, якія ўжо шмат гадоў з’яўляюцца часткай гэтай сцэны. Яны расказалі пра вытокі ўкраінскага рэйву, яго ўнікальнасць і тое, як вайна змяніла ўсю культуру.
А яшчэ ў гэтым матэрыяле вы зможаце пачуць трэкі сучасных украінскіх дыджэяў, якія фармуюць гук новага часу — гуку, які нараджаецца з болю, надзеі і жадання жыць.
Як вы хацелі б прадставіцца — можаце назваць сваё імя або апісаць сваю ролю ў сцэне?
Хрысьціна: Я не надаю сабе нейкай асаблівай ролі ў гэтай сцэне, бо я проста чалавек, які ходзіць на тусоўкі, цікавіцца тэхна і наогул любіць гэтую культуру.
Сяргей: У рэйв-культуры я ўжо больш за дзесяць гадоў, а калі ўлічваць і ранейшы досвед — дык усе пятнаццаць. Я, скажам так, аматар, дыджэй і проста чалавек, які любіць бываць на тусоўках. Люблю людзей, асабліва тых, хто ходзіць на андэграўндныя падзеі — самыя розныя кірункі, самыя розныя месцы.
Як вы прыйшлі ў рэйв-культуру? З чаго ўсё пачалося?
Хрысьціна: Мой прыход у гэтую культуру пачаўся пасля Рэвалюцыі Годнасці. Тады, на маю думку, тэхна ва Украіне пачало выходзіць на новы ўзровень і станавіцца заўважным. І ў нейкі момант частка андэграўнднай тусоўкі, асабліва яе “рокерская” частка, быццам пераасэнсавала электронную музыку як нешта большае — як паўнавартасную частку тэхна-культуры.
Я была сярод тых людзей, што раней тусаваліся з готамі, а потым пераключыліся на рэйвы — бо гэта было нешта новае, свежае і дастаткова масавае. Я тады жыла ў Львове, і нам было цікава наведваць вечарынкі новага фармату — не традыцыйныя рок-канцэрты, а менавіта электронныя тусоўкі, дзе быў зусім іншы вайб і зусім іншыя мэсэджы. У 2014–2015 гадах у Львове гэтая культура толькі-толькі пачынала фармавацца. Не было яшчэ моцнай сцэны ці грунту, на якім усё магло б вырасці — як, напрыклад, у іншых гарадах. Мне здаецца, там гэта выглядала больш глыбока і структуравана, а ў Львове ўсё пачыналася з нуля. Але нам было цікава, і мы сталі часткай гэтага руху — бо частка андэграўнду пайшла ў тэхна, і мы таксама рушылі туды.
Сяргей: Я даследаваў кіеўскі андэграўнд і, можна сказаць, ішоў за тым самым кіеўскім “грунтам” — тым вайбам, што тады там панавала. Гэта можна назваць субкультурай, але, па праўдзе кажучы, гэта нешта большае за звычайную тусоўку.
А як я туды трапіў? Ды ўсё атрымалася натуральна. У Кіеве яшчэ з 2008 года існавалі розныя клубы, месцы — там усё круцілася. І праз камунікацыю з сябрамі ты проста ўліваешся. Потым знаёмішся з людзьмі, пачынаеш разбірацца, як усё працуе, з’яўляюцца свае словы, коды.
Усё прыйшло само сабой — найперш праз цікавасць да музыкі.
Што для цябе значыць рэйв — да і пасля 2022 года? Гэта проста музыка, супольнасць, пратэст?
Хрысьціна: Для мяне рэйв-культура заўсёды была пратэстам. І, на маю думку, без гэтага элемента пратэсту яна, магчыма, і не набыла б такіх маштабаў ва Украіне.
Тэхна з’яўляецца там, дзе для гэтага ёсць сацыяльны грунт. Так было пасля Рэвалюцыі Годнасці, і яшчэ мацней гэта праявілася пасля поўнамаштабнага ўварвання.
Гэтая культура заўсёды была інклюзіўнай. Яна падтрымлівала ЛГБТ+ супольнасць, была адкрытай для жанчын, для розных сацыяльных груп. Гэта — антысістэмная культура, якая не пра выключэнне, а пра прыняцце. І ў гэтым — яе сіла.
Я пераехала ў Кіеў у 2019 годзе. Мой прыезд супаў з адкрыццём аднаго з самых вядомых тэхна-клубаў у горадзе — клуба на Кірылаўскай, 41. Да вайны клуб хутка набраў папулярнасць. Сюды прыязджалі вядомыя дыджэі з Еўропы, асабліва падчас COVID-19, калі берлінскія клубы былі зачыненыя. Кіеў стаў цэнтрам тэхна — не трэба было ехаць у Берлін, каб адчуць сапраўдную атмасферу рэйву. Але вайна, вядома, усё змяніла. Яна паўплывала на ўсе сферы жыцця ва Украіне — тэхна-сцэну таксама. Але яна не знішчыла яе. Культура трансфармавалася, знайшла новую нішу. Зараз кожная вечарынка — гэта і музычная падзея, і валанцёрская ініцыятыва. Збор сродкаў для арміі стаў неад’емнай часткай рэйву. Ніякая вечарынка не адбываецца без данатаў на УСУ.
Усе мерапрыемствы — толькі днём, бо ў краіне дзейнічае каменданцкая гадзіна. Першых паўгады пасля поўнамаштабнага ўварвання вечарынак амаль не было. Месцы, як і мы ўсе, былі пустыя, халодныя, апусцелыя. Але паступова яны пачалі напаўняцца новым сэнсам. Людзі, якія засталіся, пачалі вяртацца, і сярод іх — і ваенныя, якія прыходзяць на рэйвы падчас адпачынкаў.
Гэта культура ўплецена ў кантэкст вайны. Яна не ізаляваная, не ўцякла — яна тут. Гэта і валанцёрства, і падтрымка фронту, і памяць пра тых, хто пайшоў ваяваць — і, на жаль, пра тых, каго ўжо няма з намі.
У дні жалобы вечарынкі адмяняюцца. Гэта жывая, чуллівая супольнасць, якая пражывае рэальнасць разам з краінай. Так, цяпер значна менш артыстаў сусветнага ўзроўню прыязджае. Іх складаней прывозіць, і ў цэлым вечарынак стала менш. Няма ўжо такой разнастайнасці, калі кожныя выхадныя — новы выбар, новы дыджэй. Засталіся пераважна лакальныя артысты. Але ці паўплывала гэта крытычна? Магчыма. Але ва ўсім іншым — супольнасць жывая. Яна шукае, адаптуецца і знаходзіць сябе ў новых умовах.
Сяргей: Варта дадаць, што шмат добрых дыджэяў выехала. З-за вайны, пагрозы мабілізацыі і небяспекі яны абралі бяспеку і паехалі ў Еўропу ці з краіны. З-за гэтага на сцэне вызвалілася шмат месца. Добрая палова артыстаў выехала, але для іншых адкрыліся новыя магчымасці. Сцэна не стаіць на месцы — з’яўляюцца новыя імёны, якія ўжо працуюць офлайн. Гэта толькі пачатак.
Як ты бачыш гісторыю ўкраінскай рэйв-сцэны? Дзе яе вытокі — і якія этапы можна б вылучыць?
Хрысьціна: Ведаеш, гэта ўжо экспертнае пытанне — трэба глыбей у гісторыю гэтай культуры ўнікаць. Я не магу вылучыць нейкія вельмі глабальныя тэндэнцыі ці сказаць, як усё развівалася і да чаго прыйшло. Бо я прыйшла туды не столькі за музыкай, колькі за тусоўкай, за андэграўндам. У мяне крыху іншая гісторыя. Для мяне гэта было пра пратэст. Так, гэта заўсёды быў пратэст. І менавіта гэта мяне найбольш прываблівала.
Сяргей: Пасля Рэвалюцыі Годнасці ва Украіне з’явілася больш свабоды і правоў. Больш рэйв-тусовак пачалі праходзіць без перашкод, хоць паліцыя часам намагалася затрымліваць людзей або падкідаць рэчы. Мы неаднаразова збіраліся пад Кабмінам і аддзелкамі, каб адстойваць свае правы. Людзі пачалі адчуваць сябе больш свабодна, маглі хадзіць на тусоўкі без страху, што іх затрымаюць ці абвінавацяць. Раней такога не было.
Хрысьціна: Супольнасць актыўна пратэстуе, калі кагосьці беспадстаўна спыняюць ці абвінавачваюць. Яны выходзілі пад аддзел паліцыі — і гэта спынілі. Быў пратэст супраць забудовы зялёнай тэрыторыі каля клуба на Кірылаўскай. Супольнасць хоча не проста тусавацца, а захоўваць горад і ўносіць сацыяльны ўклад. Наш любімы клуб на Кірылаўскай — важная кропка. Там забароненыя фота і відэа, няма люстэркаў, людзі свабодна выражаюць сябе. Гэта сапраўдны “safe place”.
Чым, на тваю думку, украінская тэхна/рэйв-культура адрознівалася да вайны ад еўрапейскай? У чым была яе ўнікальнасць, у сацыяльна-палітычным кантэксце ці яшчэ ў чымсьці?
Хрысьціна: Я б падсумавала, што сацыяльны пратэст заўсёды быў у гэтай культуры. Чаму менавіта Кіеў і Тбілісі? Бо ў абодвух гарадах ёсць моцны грунт для тэхна як формы пратэсту. У грузінаў гісторыя падобная да нашай. Тэхна ў нашых гарадах развівалася за кошт адкрытых людзей, якія хочуць быць часткай глабальнага свету, але адначасова прыносіць нешта сваё. І гэта ўдаецца.
Што тычыцца Берліна — шчыра кажучы, я не была там пасля пачатку вайны, таму цяжка судзіць, як там цяпер тусоўкі. Калі б мне зараз прапанавалі паехаць у Берлін на вечарыну, я б адмовілася — у мяне няма той унутранай радасці, што была да вайны. Тады мы маглі адпачываць па-сапраўднаму, апранацца адкрыта, адчуваць сябе вольна.
Зараз я магу тусавацца толькі тут, ва Украіне, бо тут людзі разумеюць і жывуць у нашым кантэксце. У Берліне ці Брытаніі мне было б нязручна. Няма той безумоўнай радасці рэйву, калі ў тваёй краіне ідзе вайна.
Якія знакавыя месцы, вечарынкі, імёны паўплывалі на развіццё сцэны? Якія клубы або прасторы былі цэнтрамі рэйв-культуры?
Сяргей: Да вайны аднымі з першых важных клубаў былі Cinema і The Most — звязаныя з рэйв-сцэнай, але з крыху іншай аўдыторыяй. Пасля закрыцця Cinema адкрыўся Closer, які арганізаваў вядомы ў Еўропе фестываль Brave Factory, куды прыязджала больш гасцей з-за мяжы, чым з Украіны. Таксама быў клуб на Кірылаўскай — сапраўдная кропка прыцягнення для сцэны.
Хрысьціна: Два асноўныя клубы — Closer, больш арыентаваны на хаус, і Кірылаўская — тэхна і андэграўнд. Ёсць і меншыя лакацыі, фармацыі з рэгулярнымі тусоўкамі і фестывалямі. Пасля вайны гэтыя клубы засталіся, што вялікая перамога. У лістападзе 2022 на Кірылаўскай было холадна і пуста, але з часам энергія вярнулася. Зараз усе грошы з білетаў ідуць на падтрымку Узброеных сіл, што вельмі важна.