Актывізм
«Еду ў Магадан» – кніга вядомага палітзняволенага анархіста Ігара Аліневіча, якую ён напісаў, калі адбываў свой першы тэрмін у Беларусі. Нядаўна чэшскі тэатр 3+KK зрабіў пастаноўку паводле гэтага твора: яе можна будзе пабачыць у Варшаве 13-14 лістапада ў Tэатры Druga Stefa. «Не сёння, не ўчора, не заўтра» паразмаўлялі з стваральнікамі пастаноўкі Адамам Штайнбаўэрам і Лібарам Брзабагатым пра тое, чаму яны натхніліся гісторыяй Аліневіча і чаго чакаць ад спектакля.
Добры дзень, распавядзіце пра сабе?
Адам: Мяне завуць Адам Штайнбаўэр, я тэатральны рэжысёр. У сваёй працы я арыентуюся як на драматычны, так і на недраматычны матэрыял. У апошнія гады асноўным напрамкам маёй працы быў аўтарскі тэатр – часта на аснове раманаў і дзённікаў. Цяпер я займаюся таксама інтэрпрэтацыйнай драматургіяй. У сваёй творчасці мне важна адлюстраваць тэмы, актуальныя для сучаснага свету, стварыць люстэрка для грамадства, у якім мы жывем.
У сезоне 2019-2020 я быў ініцыятарам стварэнне новага тэатра, які ператварыўся ў ТЭАТР 3+KK, які афіцыйна заснаваны восенню 2020 года. З самага пачатку да чэрвеня 2023 года я быў мастацкім кіраўніком 3+KK, а цяпер яшчэ і дырэктар. Але хутка ў снежні 2023 года планую сысці і працаваць рэжысёрам-фрылансерам.
Лібар: Мяне завуць Лібар Брзабагаты, я тэатральны драматург і публіцыст, сузаснавальнік Тэатра 3+KK. На сённяшні дзень я з’яўляюся яго мастацкім кіраўніком.
У цэнтры маёй увагі – сацыяльны і палітычна-крытычны аўтарскі тэатр. Акрамя таго, я працую галоўным рэжысёрам метадычнага часопіса аб свабодным выхаванні, які выдаецца чэшскай скаўцкай арганізацыяй, і лектарам па кліматычным выхаванні ў НДА NaZemi.
Я таксама ідэнтыфікую сябе як анархіст і палітычны актывіст.
Як з’явіўся ваш тэатр?
Адам: З+KK быў заснаваны восенню 2023 года як рэакцыя на вельмі жорсткі стан тэатральнай сцэны ў Брно. Мы хацелі рабіць усё па-іншаму, ствараць сапраўднае свабоднае, аўтаномнае мастацтва. Мы не спадзяваліся на існуючыя структуры. Наша група стварыла пяць спектакляў, тры з якіх дагэтуль ідуць у рэпертуары. Спектакль «Orten!» быў узнагароджаны прэміяй «Тэатральнай газеты» 2020 года.
Як узнікла ідэя стварэння спектакля па кнізе Ігара Аліневіча «Еду ў Магадан»?
Адам: Лібар прыйшоў з гэтай ідэяй у 2014 годзе. Мы абмяркоўвалі яе некалькі гадоў, і калі ўбачылі масавае паліцэйскае самавольства падчас дэманстрацыі ў 2020 годзе, вырашылі, што цяпер самы час пачаць дзейнічаць.
Лібар: Я памятаю, што прачытаў гэтую кнігу дзесьці ў 2014-м і быў уражаны тым, наколькі яна актуальная і наводзіць на разважанні. Разам з чытаннем анархісцкай палітычнай тэорыі і філасофіі было вельмі натхняльна чытаць пра анархісцкую практыку з гэтага свету і эпохі. Галоўнай матывацыяй для мяне было тое, што анархізм у сучасным чэшскім грамадстве мае вельмі размыты і негатыўны вобраз. Я падумаў, што калі нехта і здольны растлумачыць, за што насамрэч выступаюць анархісты і які можа быць кошт таго, што яны сапраўды жывуць у адпаведнасці з гэтымі каштоўнасцямі, то гэта Ігар распавёў праз сваю кнігу.
Гэта пастаноўка па кнізе або эскіз абраных тэкстаў з яе? Пра што будзе спектакль?
Адам: Гэта спектакль пра свабоду ў несвабодным свеце. Пра сілу духа неверагоднага чалавека. Мы выбралі даволі вялікія кавалкі з дзённіка Ігара, але мы таксама выкарыстоўвалі той факт, што Ігар быў фанатам LARP (ролёвых гульняў – рэд.), каб пакласці ў аснову ўвесь уяўны свет, які жыве ў яго галаве. Такім чынам, мы напісалі свайго роду класічнае фэнтэзі. Гэтая фэнтэзійная лінія супрацьстаяння гнятлівай рэальнасці беларускай турмы.
Лібар: Так, сутнасць спектакля – гэта апісанне Ігарам турмы ў Беларусі, асэнсаванне таго, што дзяржаве, у якой ты жывеш, лічыць цябе тэрарыстам… Але, як адзначыў Адам, самае натхняльнае ў гісторыі Ігара – гэта яго маральная цэласнасць і сіла, якая дазваляе супрацьстаяць жорсткасці, якой ён падвяргаецца. Гэтая сіла здаецца такой няўяўнай, амаль фантастычнай, што мы вырашылі пагрузіць цалкам рэальны свет дзяржаўнага тэрору ў фантастычны свет анархісцкай утопіі – у толкіенаўскую гісторыю пра барацьбу дабра і зла.
На якой мове будзе выконвацца спектакль?
Лібар: Мы будзем граць на чэшскай мове, з невялікімі імправізаванымі часткамі на англійскай, а таксама з польскімі і беларускімі субтытрамі.
Хто гуляе ў спектаклі?
Лібар: Спектакль уяўляе сабой мона-драму, гэта значыць усіх персанажаў адлюстроўвае толькі адзін акцёр, наш сябар і вельмі таленавіты калега Марк Крысціян Хохман.
Чаму кніга Ігара Аліневіча «Еду ў Магадан» прыцягнула Вашу ўвагу?
Адам: Яна, на маю думку, была вельмі падобная на турэмныя дзённікі палітычных вязняў камуністычнага рэжыму ў Чэхіі. Метады прыкладна тыя ж, і для мяне было вельмі цікава і страшна, што гэта адбываецца сёння, не так далёка ад нас.
Лібар: Для мяне было вельмі натхняльна прачытаць гісторыю аб найважнейшай і вельмі значнай палітычнай барацьбе – хоць і вельмі балючай і дарагой, якая адбываецца так блізка ад нас. Мяне часта засмучае адчуванне, што сацыяльна-палітычная сітуацыя ў Чэхіі з кожным годам становіцца ўсё горш і горш, а спосабаў нешта з гэтым зрабіць я бачу вельмі мала. Гэта, як мне здаецца, выклікана ў асноўным рамантызаваным вобразам «аксамітнай рэвалюцыі» (практычна негвалтоўнага падзення камуністычнага рэжыму ў Чэхаславакіі). Заходняя дэмакратыя ў 1989 годзе практычна сама ўпала да нас у рукі, і большасць чэшскага грамадства сёння не здольна прыняць якія-небудзь радыкальныя падыходы да сацыяльных ці палітычных зменаў. Але калі я бачу, як беларускія (і расейскія таксама) анархісты змагаюцца ўсімі сіламі, я адчуваю адначасова і трывогу за наступствы, і надзею на тое, што рэальная палітычная барацьба за іншы свет яшчэ мае сэнс. Я ўпэўнены, што такія гісторыі, як гісторыя Ігара – гэта менавіта тое, што мы павінны больш чуць у Чэхіі.
У якіх краінах была пастаўлена пʼеса?
Лібар: Пакуль толькі ў Чэхіі. Мы рады, што першы спектакль за мяжой будзе для польскіх і беларускіх гледачоў!
Што вы ведаеце пра палітычную сітуацыю ў Беларусі?
Лібар: Магу сказаць, што за апошнія некалькі гадоў мы досыць глыбока пагрузіліся ў тэму барацьбы беларусаў за свабоду і не толькі на этапе падрыхтоўкі спектакля. З тых часоў сітуацыя ў Беларусі стала для нас вельмі важнай і асабістай. Мы пазнаёміліся з многімі вельмі моцнымі і натхняльнымі людзьмі з Беларусі і працягваем падтрымліваць людзей, якія пацярпелі ад гэтай сітуацыі, усімі даступнымі нам сродкамі не толькі праз спектакль, але і праз іншыя мерапрыемствы
Ці ведалі вы пра справу «анарха-партызанаў», па якой праходзіць Ігар Аліневіч?
Лібар: Так, другое заключэнне Ігара і яго таварышаў адбылося падчас падрыхтоўкі нашага спектакля, і гэта толькі падмацавала нашу матывацыю і энергію распавесці гэтую гісторыю.
Як вы ставіцеся да таго, што ў Беларусі ўдзельнікі «анарха-партызанаў», у тым ліку і Ігара Аліневіча, прызналі тэрарыстамі?
Лібар: Паколькі ўсе, хто не згодны з Лукашэнкам, на думку дзяржавы, зʼяўляюцца тэрарыстамі, я думаю, што гэта толькі падкрэслівае крывадушнасць і нелегітымнасць цяперашняга рэжыму. Што тычыцца тактыкі анарха-партызан, то я проста скарыстаюся словамі Марціна Лютэра Кінга-малодшага: «Гвалт – гэта мова непачутых».
Як была прынятая ў Чэхіі пʼеса пра беларускага палітвязня?
Адам: Вельмі добра. Людзі часта баяцца, што яна будзе вельмі жорсткай і сурʼёзнай, але я думаю, што нам цалкам удалося зрабіць тэму больш маляўнічай, чым яна ёсць у сённяшняй Беларусі.
Лібар: Я вельмі хваляваўся з нагоды рэакцыі на анархісцкую падаплёку гісторыі, бо анархізм у Чэхіі, як я ўжо казаў, не вельмі разумеюць. Але пазней я пераканаўся, што абставіны і прычыны, якія ляжаць у аснове поглядаў Ігара і іншых людзей, кажуць самі за сябе.
Ці зʼяўляецца для вас звычайнай практыкай падтрымка палітычных зняволеных?
Адам: Гэта быў наш першы выпадак. Другі раз – калі пачалася вайна ва Украіне, мы зрабілі ахвяраванне Nesehnutí.
Лібар: Як сказаў Адам, «Еду ў Магадан» – гэта наш першы спектакль на сучасную палітычную тэму, але падтрымка людзей, якія падвяргаюцца прыгнёту, стала амаль неадʼемнай часткай нашай дзейнасці. Акрамя пастаяннай падтрымкі беларускіх палітвязняў, мы сумесна з чэшскай НДА Nesehnutí удзельнічаем у падтрымцы людзей, якія пацярпелі ад пуцінскага ўварвання ва Украіну.
Ці ёсць у Чэхіі палітычныя зняволеныя?
Адам: Не.
Лібар: Я не думаю, што яны есць цяпер, але ўсяго за пару гадоў да гэтага ў Чэхіі былі дзве справы, звязаныя з анархісцкім рухам, якія па шэрагу прыкметаў былі чымсьці падобныя на справы ў Беларусі. Справа «Фенікс» тычылася некалькіх анархістаў і іх меркаванага плана здзяйснення тэрарыстычнага акту ў цягніку. Іншая справа тычылася анархіста і грамадзяніна Расеі Алега Шаўцова ў меркаваным нападзе на дом міністра ўнутраных спраў Чэхіі. Пасля некалькіх гадоў здзекаў з боку паліцыі, судоў, а таксама турэмнага зняволення гэтыя справы былі прызнаныя цалкам сфабрыкаванымі таемнымі агентамі і правакатарамі паліцыі. Так што, падобна, у заходняй дэмакратыі і аўтарытарных рэжымаў у Расеі і Беларусі, прынамсі, у спосабах ліквідацыі сваіх палітычных апанентаў, усё ж больш агульнага, чым яны гатовыя прызнаць.
Ці будзе падтрымка Ігару Аліневічу ад продажу квіткоў?
Лібар: На жаль, прыбытак, атрыманы ад продажу квіткоў, неабходны для пакрыцця выдаткаў на выступ і наша падарожжа, паколькі іншых спосабаў фінансавання паездкі ў нас няма. Але будзе магчымасць ахвяраваць грошы непасрэдна палітвязням у Беларусі пасля спектакля, а таксама падчас нашых выступаў у Чэхіі.
Што б вы пажадалі беларускаму народу і палітвязням?
Адам: Свабоды, годнасці і бяспекі.
Лібар: Адзінства, надзеі і жадання працягваць барацьбу.
P. S. (Рэд.) Падтрымаць Ігара Аленевіча вы можаце праз АЧК Беларусь (спасылка).
Прачытаць тэкст на ангельскай мове можна тут.
Чытайце таксама: “Контекст Беларуси не позволяет даже думать о том, чтобы АЧК прекратило свое существование – не было ни единого года с 2010-го, когда у нас не было заключенных под опекой“.