Эміграція
Каліфорнія — гэта не толькі песня California Dreamin ад The Mamas & The Papas, узбярэжжа мора і мека хіпі-культуры 60-х. За апошнія дзесяцігоддзі рэгіён перажыў значныя змены. У рубрыцы “Амерыканская мара” беларуска Кася падзялілася сваімі ўражаннямі аб сучаснай Каліфорніі, у якой жыве ўжо 14 гадоў. Пра расізм на вуліцах штата, спадчыну хіпі і тое, як адчуваюць сябе эмігранты ў США ў новым артыкуле “Не сёння, не ўчора, не заўтра”.
Кася, эмігрантка з Беларусі
Фота з асабістага архіва гераіні
— Як адчуваецца жыццё ў Каліфорніі, ведаючы яе гісторыю як месца свабоды, адкрыццяў і сацыяльных рэвалюцый? Ці ўплывае гэты кантэкст на тваё ўспрыманне жыцця там як эмігранткі?
— Спачатку я нават адчувала крыху эйфарыі. Мая сям’я абрала гэты штат менавіта з-за такога погляду на яе ў ружовых акулярах, і пакуль мы разглядалі Сан-Францыска як турысты, нам моцна імпанавалі вайбы горада. Аднак, за 14 год я настолькі прызвычаілася да новых рэаліяў, што я ўвогуле амаль пра кантэкст не думаю. Хіба толькі калі пра якія пачварныя законы ў іншых штатах чытаю, то дзякую богу ў думках за тое, што на сённяшні дзень я жыву тут. Але ж рэч акурат у тым, што я магу пра некаторыя свабоды не задумвацца штодзённа менавіта таму, што ў мяне іх не адбіраюць. Мяркую, што ўплывае гэты кантэкст даволі сур’ёзна на ўзровень майго жыцця.
— Каліфорнія адыграла цэнтральную ролю ў руху хіпі 60-х гадоў. Як, на твой погляд, змянілася спадчына таго часу ў сучасным грамадстве? Ці адчуваецца яшчэ дух свабоды і пратэсту ў культуры штата?
— Складана адназначна адказаць.
Дух пратэсту не асабліва адчуваецца, а свабода самавыражэння і самаідэнтыфікацыі для людзей майго пакалення ўжо проста выдаецца на лыжачцы, і шмат хто не задумваецца, што так было не заўсёды, тое проста ўспрымаецца як рэальнасць.
І часта чуеш, як некаторыя тут засуджваюць дзеянні людзей у іншых мясцовасцях, і бачыш, як пры гэтым яны не разумеюць свае прывілеі і не заўважаюць, што тыя, каго яны засуджваюць, жывуць у нашмат болей складаных умовах.
Варта зазначыць, што Каліфорнія неаднародная ў гэтым плане. Сан-Францыска даволі адрозніваецца культурна і эканамічна ад Лос-Анджэлеса, як і шмат невялікіх гарадкоў і камм’юніці вельмі адрозніваюцца ад цэнтральных мясцінаў.
Фота з асабістага архіва гераіні
— Пасля смерці Джорджа Флойда мы ўбачылі хвалю пратэстаў па ўсёй краіне. Чаму праз тры гады паліцыя ў Каліфорніі да гэтага часу не падверглася значным рэформам, а гвалт працягваецца? Як ты гэта растлумачыш, калі, канешне, можаш растлумачыць?
— У некаторых гарадах сапраўды былі рэформы! Але тут таксама тэма, што ў кожнага горада свае рэсурсы, і далёка не паўсюль ёсць попыт сярод насельніцтва на змены, каб прагаласаваць за нармальнага чалавека на мясцовых выбарах. У Сан-Францыска настолькі шмат людзей ўзненавідзелі занадта, на іх погляд, ліберальныя ідэі, якія ўвасабляў мэр, што яны яго знялі з пасады. Існуе шмат праблемаў з “crime and homelessness”, што іх сапраўды складана ўсе разблытваць, і чароўна ўмомант не вырашыць. Лічу, што ўвогуле ўсю сістэму змяняць трэба, але такія ідэі занадта радыкальныя для большасці, а ў нас жа дэмакратыя, тыпу. Што зробіш…
— У 2020-м многія лічылі, што рух Black Lives Matter зменіць сістэму. Што пайшло не так? Чаму такія глыбокія змены аказаліся настолькі недасягальнымі?
— З аднаго боку, змена ўсё ж адбылася ў тым, што больш людзей нарэшце асэнсавалі праблему. Яны пачалі слухаць і больш масава абмяркоўваць. Калі рух BLM толькі пачынаўся, гэта акурат быў час, калі я пачала больш-менш арыентавацца ў кантэксце краіны. Я была ў жаху ад таго, наколькі тады, у 2013-м, навакольнае асяроддзе гэты рух ненавідзела. Нават анлайн было страшна выказваць мае палітычныя погляды. На жаль, на дэманстрацыі тады я так і не набралася харобрасці хадзіць. Іх маглі жорстка разганяць, да таго ж я чамусьці лічыла, што не зусім маю права выказваць сваю пазыцыю, бо я ж не грамадзянка.
А пасля 2020 года гэта ўжо лічыцца паказальнікам дурнога тона не падтрымліваць BLM, і мне здаецца, што ўсё толькі пачынаецца. На жаль, у гісторыі змены часцей не адбываюцца ўмомант, а мелі доўгія гады будавання падмурку, на які безліч актывістаў паклалі хіба не ўсё сваё жыццё. Плён гэтай працы безумоўна ёсць і будзе, але ж можна і не дажыць да гэтага моманту.
Чаму перамены недасягальныя? На дзяржаўным узроўні хіба не палова краіны да іх не гатовая — тут патрэбна сапраўдная рэвалюцыя. У больш прагрэсыўных штатах мяне юшыць тое, наколькі ўлады збольшага марудныя. Патрэбны хаця б некалькі вельмі ідэйных людзей, што робяць сваю працу, адначасова маючы ва ўладных установах. А такое рэдка атрымліваецца.
Фота з асабістага архіва гераіні
— У 1940-х гадах Каліфорнія перажывала расавай сегрэгацыі ў школах і публічных месцах, але рух за грамадзянскія правы дапамог яе адмяніць. Як ты лічыш, наколькі глыбока ўкараніўся расізм у грамадстве, калі праз дзесяцігоддзі мы ўсё яшчэ бачым сістэмную няроўнасць?
— Стэрэатыпы і прыніжэнне цемнаскурых людзей нікуды не зніклі. Так, сэгрэгацыі легальна няма, але ім складана дагэтуль набыць дом у “белым” раёне, напрыклад. Ім не хочуць прадаваць, банк не давярае, каб даць крэдыт, бо погляды на дзеяздольнасць і шчырасць цемнаскурых з увядзеннем законаў з галоваў людзей не выкінеш імгненна. Ужо не кажучы пра тое, што ў белых была магчымасць жыць, гадавацца і вучыцца ў багатых месцах і перадаваць назапашанае з пакалення ў пакалення, а ў беднага насельніцтва такія ўмовы не з’явяцца раптоўна з адменай сэгрэгацыі. Яна ўмоўна дагэтуль існуе. У школу, напрыклад, ты запісваеш дзяцей у залежнасці ад адраса, па якім ты жывеš. То ў цябе няма шанцу адправіць дачку ці сына ў школу, дзе высокакваліфікаваныя настаўнікі, тэатральныя, музычныя, спартыўныя і іншыя праграмы, у якія ўкладзеныя грошы. Прыходзіцца ісці ў школу з адным настаўнікам на 30-40 вучняў, і для дастатковай увагі і ведаў проста не хапае ў школах рэсурсаў.
Я працавала нейкі час фатографам у амерыканскіх школах, і я не магу апісаць словамі велізарную розніцу паміж імі ў залежнасці ад мясцовасці.
У Сіліконавай даліне ты будзеш мець усе інавацыі свету, а ў фермерскім горадзе апынешся ў школе па адчуваннях часоў ХІХ стагоддзя, дзе ўсе яшчэ размаўляюць на іспанскай, дзеці худыя і замурзаныя, што страх, у адной форме крыху бруднаватай і вельмі заношанай. Затое Lunch Ladies — гэта самыя мілыя і клапатлівыя жанчыны, што ты сустракаў за ўсё жыццё. І цемнаскурыя настаўнікі ў школах, дзе адсоткаў 90 вучняў цемнаскурыя па нейкай дзіўнай прычыне (сарказм), таксама дужа ветліва да мяне ставіліся, ад іх ідзе максімальны камфорт. Мне здаецца, што ў прыгнечаных супольнасцяў сувязі больш моцныя адна з адным, і стыль камунікацыі больш такі родны, блізкі.
Смешна было глядзець на скандал, у якім былі задзейнічаны багатыя людзі (сярод іх акторка з Desperate Housewives). Там існавала арганізацыя, што дапамагала ім фальсыфікаваць заяўкі ў ўніверсітэты. Яны дадавалі інфармацыю нібыта студэнты мелі спартыўную школьную кар’еру, што добра ўплывае на шанец паступлення. І вось тым бацькам, што аплачвалі такую паслугу для сваіх дзяцей, суд у горшым выпадку прызначыў некалькі дзён турмы і крыху хатняга арышт. Тым часам калі знаходзяць бацькоў, што хлусяць аб сваім адрасе пражывання, каб аддаць дзіцёнка ў лепшую школу, то ім даводзіцца сядзець гадамі. Тыповая замалёўка судовай сыстэмы ЗША, між іншым.
Што ў паліцэйскай, што ў судовай сыстэмах вельмі распаўсюджана разглядаць цемнаскурых людзей як пагрозу, базуючыся па іх знешняму выглядзе. Калі астатніх яны часцей бачаць, як кагосці, хто мае права на памылкі, гучныя выражэнні эмоцыяў і тупа існаванне ў публічных мейсцах. Прайшло столькі часу, а вытокі policing, што былі створаны менавіта каб адасабляць цемнаскурых ад белай супольнасці, у ментальнасці дагэтуль засталіся.
Сярод насельніцтва карэнных жыхароў, напрыклад, нашмат вышэйшы ўзровень знікнення маладых жанчын, чым сярод астатніх груп насельніцтва, і паліцыя ніколі не прыкладае высілкаў, каб іх шукаць.
У той жа момант, калі знікне хто з белай супольнасці, яны будуць усяёй force шукаць сколькі спатрэбіцца, і тыдзень, і месяц, пакуль ня знойдуць цела і забойцу. І такая выбарлівасць у кожным аспекце жыцця.
Адмена амаральных законаў не робіць усё ўмомант справядлівым. Напрыклад, у 70-х перасталі існаваць residential schools для карэнных жыхароў, куды дзяцей забіралі пад прымусам, забаранялі размаўляць на роднай мове і захоўваць свае традыцыі, з дапамогай гвалту, фізычнага і сэксуальнага. Ну а што рабіць з наступствамі гэтых “школ”? З тысячамі траўмаваных людзей, якія праз іх прайшлі? Не кажучы пра тых, што памерлі на тэрыторыі школ пры невядомых абставінах. Як лічыцца з прымусовай стэрылізацый indigenous жанчын, калі яны прыходзілі ў шпіталь па іншых пытаннях? Гэта на сёння адбываецца выключна рэдка, але масава было не так ужо і даўно, акурат падчас 60-х, між іншым. Можа знішчэнне народаў карэнных жыхароў і адбываецца з часам у больш і больш “лагодным” стылі, але немагчыма разглядаць сытуацыю без кантэкста, не зважаючы на тое, чаму так склалася, што яны самая прыгнечаная супольнасць у зша на сёння. Вось у апошнім фільмы Скарсэзэ Killers of the flower moon ёсць мантаж смерцяў шматлікіх сваякоў і знаёмых галоўнай персанажкі. На жаль, падобная рэальнасць у сярэдняга карэннага жыхара і зараз такая, толькі сцэнары тых смерцяў і знікненняў змяніліся.
Фота з асабістага архіва гераіні
— Каліфорнія часта падаецца як «прытулак для мігрантаў», але рэальныя гісторыі дэпартацый працягваюцца. Гэта крывадушнасць ці вымушаная неабходнасць?
— Не бачыла такую фармулёўку. Распавядзіце яе нашчадкам японцаў у ЗША падчас Другой сусветнай. Узровень расізму да некаторых частак насельніцтва часам такі, што мяне б не здзівіла, калі б гісторыя паўтарылася ў наш час. Тыя ж цэнтры затрыманняў дзяцей і дарослых з краін Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыкі — жах неверагодны, дзе адбываецца аб’юз і катаванні, а правоў у затрыманых проста ніякіх няма. Аднак скотскае стаўленне да мігрантаў — праблема ва ўсім свеце. Калі параўноўваць, то Каліфорнія яшчэ нічога так. Тут існуюць нават sanctuary cities, дзе паліцыя і лекары не будуць здаваць цябе ў выпадку адсутнасці дакументаў, што ўжо няблага. (Тут тэма, што ICE не павінен існаваць увогуле, але калі гэтую ўстанову не знішчыць на дзяржаўным узроўні, то на мясцовым узроўні зрабіць такую “заплатку” — ужо лепш, чым нічога). Дарэчы, да беларусаў даволі лагодна ставіцца сістэма, у адрозненні ад іншых. Я ведаю некалькі гісторый падачы на бежанства, што вырашыліся добра. Адзін з іх працаваў на БТ і нуль меў доказаў рэпрэсій, на мой погляд, але яго сям’і далі ўсе дакументы (то яшчэ ў 2012 годзе). Калі людзям з мусульманскіх краін трэба мець мільён доказаў таго, што яны дакладна не выжывуць па вяртанні, то іх допыты праводзяцца ў досыць аб’юзіўным стылі.
Я не разумею, як сённяшнюю сістэму міграцыі можна назваць неабходнасцю. Я за рэгуляцыю мігрантаў, але не ў той форме, якая існуе зараз. Кліматычны крызіс і войны будуць адно пагаршацца, што будзе павялічваць наплыў людзей. Адказ гэтаму не ў сценах і спробы спыніць гэты працэс (ужо нельга яго спыніць), а ў выпрацоўцы належнай сістэмы інтэграцыі. Што людзі, што жывёлы, насякомыя і расліны — для нас усіх міграцыя заўсёды была часткай існавання. Штучныя межы і краты па спыненні гэтага, на мой погляд, ёсць вар’яцтвам.
— Многія імігранты ўсё яшчэ жывуць у страху дэпартацыі. Як палітыкі штата могуць працягваць заяўляць аб падтрымцы правоў мігрантаў, не забяспечваючы ім рэальнай бяспекі?
— Яны і грамадзянам столькі ўсяго абяцаюць, але ж бяспечнасці для шматлікіх уразлівых груп насельніцтва штосьці не відаць на гарызонце. Ну як, хіба гэта не звычайныя паводзіны палітыкаў? Выбачце, пакуль што не жыла ў краіне, дзе было б па-іншаму.
Дзякуй спадарыні Святлане за тое, што прымушае палітыкаў замежных краінаў хаця б рабіць выгляд, што пра беларусаў памятаюць. Вядома, хацелася б чагосьці больш вырашальнага і эфектыўнага, але мне здаецца, што нават так ужо куды лепш, чым магло быць.
Фота з асабістага архіва гераіні
— Мы ведаем, што экалагічны парадак дня Каліфорніі даволі моцны, але пажары і засухі — гэта ўжо не будучыня, а сучаснасць Каліфорніі. Чаму пры гэтым калифорнийскія ўлады ўсё яшчэ супрацоўнічаюць з кампаніямі, якія выкарыстоўваюць выкапнёвае паліва? Гэта проста бізнес ці злачынства супраць будучых пакаленняў?
— Бо гэтыя бізнэсы з’яўляюцца вялікімі донарамі палітыкаў, на жаль, сітуацыя з праплочанымі палітыкамі шкоднымі для планеты карпарацыямі цалкам легальная. Што яшчэ легальна — відавочнае знішчэнне прыроды, вады, людзей (як Shell робіць у Нігерыі, напрыклад, ці Johnson & Johnson з baby powder, што выклікае рак у дзяцей) — і проста заплаціць штраф і працягваць працу далей.
Смешная гісторыя нумар два: карэнным жыхарам Каліфорніі было забаронена законам выконваць практыкі па ахове леса ад магчымых пажараў, што яны традыцыйна рабілі з пакалення ў пакаленне. Яны ўсё адно намагаліся, іх арыштоўвалі. У 2020-м здарыўся шэраг вусцішных пажараў (мне здаецца, я пра тое лета магла б напісаць кнігу, it was just insaaaane). І раптам мясцовыя ўлады тут у Бэй Эріі (SF Bay Area — гэта дзе я жыву) вырашылі, што сістэмы аховы лясных масіваў, выпрацаваныя карэннымі жыхарамі, гучаць як неблагая ідэя, і звярнуліся на гэты раз да іх супольнасці па дапамогу ў яе ажыццяўленні, што яны і робяць апошнія гады.
І гісторыя нумар тры: 30% пажарнікаў Каліфорніі — гэта людзі, што сядзяць у турме (іншая тэма — цудоўная сістэма ўтрымання ў турме каго заўгодна “for nonviolent crimes” наколькі магчыма доўга і часта). Яны зарабляюць штосьці накшталт васьмі даляраў у дзень. І самае вясёлае — па выхадзе з турмы яны не маюць права працаваць пажарнікамі. Тым часам у нас (не толькі ў Каліфорніі, але і ў іншых штатах таксама) вялікі недахоп пажарных: калі адбываюцца вялікія пажары (а яны могуць доўжыцца і месяц-два), мы іх запазычваем з іншых штатаў, потым нашых дасылаем туды… Цікава, што будзе, калі крызісная сітуацыя адбудзецца адначасова ў розных месцах. Ну неўзабаве пабачым, I guess.
— Мы бачым, як кліматычны актывізм набірае абароты, але ці сапраўды людзі гатовы ахвяраваць сваім камфортам дзеля выратавання планеты, ці гэта проста «зручнае абурэнне»?
— Актывізм — так, але падтрымкі яму сярод насельніцтва я не заўважаю. Гамон ужо прыходзіць у нашы дамы, але чамусці шмат хто не бачыць сувязі. У мяне зусім няма пазітыўных прагнозаў у гэтай галіне, калі шчыра.
Фота з асабістага архіва гераіні
— Рашэнне Вярхоўнага суда ў 2022 годзе стала шокам для многіх. Як ты думаеш, чаму нават у прагрэсіўнай Каліфорніі пратэсты за правы на аборт не прывялі да больш радыкальных мер абароны жанчын?
— Ой, халера, як жа юшаць тыя, для каго гэта было шокам… Я спрабую не злавацца і ставіцца з разуменнем да такіх людзей, але я сярод іх усё жыццё пераймаюся. Усё, што адбылося ў Беларусі за апошнія гады, мы даўно таго баяліся і спрабавалі нешта змяніць, а ўсе навокал лічылі нас вар’ятамі. Не магу перадаць словамі, наколькі ў Каліфорніі ў 2016 годзе людзі збольшага былі цалкам relaxed і не маглі нават уявіць перамогу Трампа. Ён назначыў трох вярхоўных суддзяў з неверагодна радыкальнымі калянацыстскімі поглядамі — як могуць здзіўляць іх дзеі??? Калі яны сваімі словамі, поруч з выказваннямі Трампа, свае погляды вельмі ясна агучвалі?
Некаторыя штаты (сярод іх Каліфорнія) зрабілі кшталту sanctuary policy, што азначае, што яны не дазволяць іншым штатам прасіць экстрадыцыю тых, хто прыедзе сюды рабіць аборт. Бо ў іншых штатах гэта падсудная справа. І для трансгендэрных людзей падобны закон ёсць, ў адказ на антытрансгендэрныя законы яны ўзмацнілі protections, па якіх яны не дадуць паліцыі іншых штатаў людзей, што прыедуць атрымліваць transgender care . Я так разумею, таксама лекароў, што падобныя сэрвісы прапаноўвалі, sanctuary штаты прымаюць таксама, у сэнсе не даюць іншым штатам забіраць іх на суд і ў турму. Але ж далёка ня ўсіх ёсць сродкі на пераезд, плюс у гэтых сытуацыях вяртацца дадому ж нельга ніколі ў будучыні. Дадзенай дапамогай у рэальнасці магчыма скарыстацца толькі забяспечаным людзям.
— Шматлікія каліфарнійцы ганарацца тым, што жывуць у штаце, які актыўна абараняе рэпрадуктыўныя правы. Але як, па тваім меркаванні, Каліфорнія можа паўплываць на іншыя штаты, дзе доступ да абортаў і абарона правоў жанчын знаходзяцца пад пагрозай?
— Ня ўпэўнена, што ўплыў такога кшталту магчымы, халера яго ведае
— Што ты думаеш пра краіны, дзе аборты забаронены, як, напрыклад, у Польшчы, дзе гэтае пытанне даходзіць да абсурду? Калі згвалтаваныя жанчыны, якія ўцяклі ад вайны ва Украіне, не могуць атрымаць доступ да аборту?
— У некаторых штатах тое ж самае. Гэта жахліва, што я магу шчэ сказаць
Фота з асабістага архіва гераіні
— Каліфорнія — гэта месца, дзе нарадзіўся рух хіпі. Адзін з важных аспектаў руху хіпі быў звязаны з сексуальнай рэвалюцыяй і імкненнем разбурыць табу. Як ты ацэньваеш яго ўплыў на сучасныя дэбаты пра правы жанчын і гендарную ідэнтычнасць у Каліфорніі?
— Мне здаецца, я недастаткова дасведчана пра тое, менавіта як і калі ў гісторыі змянялася оптыка на гэтую тэму, і як у глабальным плане прыходзілі змены. Я больш ведаю нейкія кропкавыя моманты, але не так добра магу ацаніць змены ў маштабе пласта гісторыі. Чытаеш, блін, феміністычныя рэчы, напісаныя сто гадоў таму, і тэзісы адзін за адным тыя ж самыя; адчуванне, што ўвогуле нічога не пасунулася ў грамадстве ў поглядах на жанчын.
Ну і рух хіпі, як мне здаецца, быў куды больш пра разбуральнасць табу і сэксуальную адкрытасць менавіта для мужчынаў, а не жанчын.
— Свабода кахання і непрыняцце традыцыйных сацыяльных нормаў былі ключавымі ў 60-х. Як ты лічыш, што сёння рухае моладзь у Каліфорніі ў іх імкненні да змен у адносінах, гендарных ролях і сексуальнасці?
— Мне здаецца, што зараз большы акцэнт на камунікацыю і павагу адзін да аднаго ў стасунках, чым гэта было раней. З руху БДСМ у агульную прастору прыйшлі такія паняцці, як consent і aftercare, а таксама традыцыі камунікаваць і тлумачыць свае жаданні адзін аднаму, каб знаходзіць шляхі, каб усім было камфортна ў стасунках. Бачу тут менш гендэрных стэрэатыпаў і адведзеных роляў у стасунках, чым у Беларусі. Больш адкрыта размаўляюць пра сэкс увогуле. Але, наколькі чула, у малых гарадах жыццё больш кансэрватыўнае, гэта мы тут у Сан-Францыска і наваколіцах разбэшчаныя.
— Каліфорнія была цэнтрам контркультуры 60-х, але цяпер гэта адзін з самых багатых штатаў ЗША з дамінуючай тэхналагічнай індустрыяй. Як ты лічыш, ці змяніліся асноўныя каштоўнасці Каліфорніі з тых часоў, ці дух свабоды ўсё яшчэ жывы?
— Магу толькі казаць пра Сан-Францыска: гэта горад багаты на культуру і мастацтва. За той час, што я тут жыву, exodus культуры вялізарны. Тут былі крутыя музыкі (The Oh Sees, Ty Segall, напрыклад), вулічныя мастакі, тату-артысты, творчыя людзі любога гатунку. Але gentrification і прыліў айцішнікаў выклікалі іх пераезд на поўдзень да Лос-Анджэлеса ці яшчэ куды далей. Жыць у горадзе настолькі дорага, што даводзіцца з’язджаць. Тут быў найбагацейшы па культуры лацінаамерыканскі раён, які пакрысе прыходзіць да заняпаду. Хіпі паз’язджалі раней, яны цяпер у мястэчках у гарах на поўначы ад горада, глыбей у Бэй-Эрыі, ці яшчэ далей. А айцішнікі маюць даволі кансэрватыўныя погляды, што ўплывае на агульны вайб горада. Таму тут ёсць некаторы дысананс на сённяшні дзень.
Фота з асабістага архіва гераіні
Але варта разумець, што, напрыклад, у 60-х Сан-Францыска меў раён Кастра, куды прыязджалі квіры з усёй краіны. Бо тут была надзея, што барацьба за свабоды будзе мець плён. Тут ужо была ўсталяваная супольнасць, што падтрымае, пасля таго як цябе паб’юць мянты падчас рэйда на гей-клуб. Але нянавісць да геяў у супольнасці была адкрытая; паўсюль іх абвінавачвалі ў вычварэнстве, па тэлебачанні трансляваўся нон-стоп хэйт-спіч у іх бок. Харві Мілк прыехаў туды ў 70-х і стаў вядомым палітыкам, які змагаўся за правы ЛГБТ. Але, як толькі яго абралі ў офіс, пасля 11 месяцаў яго працы, яго забілі. Ліберальная палітыка была “still on the fringes of society”; ЛГБТ не былі прынятыя ўсёй Каліфорніяй. Мартін Лютэр Кінг-малодшы пры жыцці быў “the most hated man in America” па апытаннях таго часу. Калі змены ў палітычнай рыторыцы адбываліся, адпор і нянавісць да іх былі вялізарнымі ў грамадстве. Узровень той нянавісці паніжаўся павольна, і дагэтуль існуе, але ў меншых колькасцях. Таму мне складана абагульняць настроі соцыума — гэтая справа ніколі не адназначная.
Агулам па краіне зараз ёсць уздым адкрытых заяваў, сугучных з эўгенікай, напрыклад. Аднак мне здаецца, што няма вялікай падтрымкі ў грамадстве. Ёсць зашмат абыякавасці да ўсяго, што дае глебу для ўзмацнення мовы нянавісці. Гэтага дастаткова, каб ультраправыя прыйшлі да ўлады і ўсталявалі дыктатуру (а спробы захопу ўлады ўжо адбываліся, і існуе літаральна адкрыты план наступнага і паступовае пералічэнне сістэматычнага знішчэння правоў чалавека — Project 2025). Я спадзяюся, што гэтыя спробы будуць няўдалымі, але рызыка ёсць, і не малая.